Van bisschop van Myra naar 

Sint en Klaas?

Nog steeds bijt een grote groep mensen zich vast in een zeer ouderwetse traditie, die ieder jaar weer opnieuw door acteurs, leerkrachten en ouders leven wordt ingeblazen. Een traditie gebaseerd op een heilige bisschop uit 270 na Christus en een knecht die er eeuwen later, vanuit een geheel andere traditie, ineens bij is gekomen. 

​

Bisschop van Myra

Ca. 270 na Christus werd ene 'Nikolaos' geboren in Patara. Nee, dat ligt niet in Spanje, maar in Zuid-Turkije. Althans, als we de verhalen, die pas eeuwen later pas werden opgeschreven, moeten geloven. Jaren later vertrok hij naar Myra, om daar Priester te worden. Uiteindelijk werd deze 'Nikolaos', wat in het Grieks 'overwinnaar van het volk' betekende, benoemd tot bisschop van Myra. Hij overleed op 6 december 340. Tijdens zijn leven zou hij onder meer Jeruzalem hebben bezocht. Hij werd geëerd om zijn goede daden voor armen. En zo is uiteindelijk het Sint Nikolaasfeest ontstaan.

​

Religie

Bij dit soort verhalen, waarbij de schrijver zelf geen getuige was van de gebeurtenis, moet je je toch echt afvragen wat waar is en wat niet. Toch werd in het jaar 550 in Istanbul de eerste kerk aan hem gewijd. De oudste beschrijving van de wonderen die 'deze heilige' verricht zou hebben, stamt uit 800 na Christus. 

​

Een knecht, zoals de 'Zwarte Piet' die we tot op heden nog steeds in sommige dorpen zien opduiken, komt in de allereerste Sint Nicolaas-verhalen niet voor. 

​

​

Afbeeldingen uit het verleden

Hieronder vind je drie voorbeelden van historische afbeeldingen, waarop Sint Nicolaas steeds weer anders wordt afgebeeld. Zwarte Piet komt hierin niet voor.

​

​

​

​

​

​

​

Een schilderij uit 1437 van Fray Angelico (1395-1455)

Materiaal: eitempera op een houten paneel

Formaat: 34 x 60 cm

Te zien in het Vaticaan in Rome

Sint Nicolaas mid 15e eeuw 

Volgens Paul Faber (Bron: NEMO Kennislink, een artikel uit 4 december 2008) kijken we hier naar een mid vijftiende  eeuws schilderij van Fra Angelico over het leven van Sint-Nicolaas. Links is volgens hem Sint-Nicolaas als pasgeborene afgebeeld: het verhaal ging dat hij al direct kon staan en God dankte voor zijn geboorte. In het midden zie je Sint-Nicolaas prediken in Myra. Rechts het verhaal van de drie arme zusjes en het geld dat Sint-Nicolaas hen geeft. Maar hey, is dat Sint-Nicolaas wel? De (blanke) persoon helemaal rechts draagt dezelfde kleding als de zwarte Piet anno 21e eeuw?

​

​

​

Een schilderij van Jan Steen geschilderd tussen 1665 en 1668. Uit de collectie van het Rijksmuseum in Amsterdam 

Eveneens een schilderij van Jan Steen, maar dan geschilderd tussen 1670 en 1675. Uit de collectie van Boijmans van Beuningen in Rotterdam.

Sint Nicolaas in de 17e eeuw volgens Nederlandse traditie

​

De afbeeldingen hierboven zijn minstens zo interessant. Beide schilderijen zijn door Jan Steen geschilderd in de 17e eeuw. Eerst schilderde hij het schilderij links, voor een Katholiek persoon. Daarna het schilderij rechts, wat mogelijk voor een protestants persoon bedoeld was, die dus niets met het Katholieke onderdeel van het verhaal te maken wilde hebben. Daarom zie je dat het meisje in het linker schilderij een 'heilige Sint Nicolaas' als pop vasthoudt en het meisje rechts een taai-taai-pop. Dit laat direct zien hoe een 'oorspronkelijk' verhaal slechts een paar jaren later ineens heel anders wordt verteld. Zoals de klant het maar graag wilde zien. 

​

Ook in deze schilderijen komt geen 'zwart geschminkte' knecht voor. Maar ook geen Sinterklaas. Hier gaat het om de gezelligheid die het met zich meebrengt. En de lekkernij. Als je 'gelooft' tenminste.

Opvallend is de persoon links, die op beide schilderijen te zien is en erg doet denken aan een Zeevaarder. Mogelijk is hij de persoon die beide poppen heeft meegebracht. En op beide schilderijen kijkt hij er zelf wat bedenkelijk bij. Zo zit hij op het schilderij links aan zijn neus, wat mensen vaak doen als ze zich ongemakkelijk voelen of iets vertellen wat niet waar is en op het schilderij rechts krabt hij achter zijn oor, wat eveneens kan betekenen dat hij zijn bedenkingen heeft. Is hij onderdeel van een bedacht verhaal, waar hij zich ongemakkelijk bij voelt? Vindt hij het eigenlijk wel naar dat hij dat onschuldige kind iets laat geloven wat niet waar is?

Twee foto's uit de serie ' A state of mind', gemaakt door mij, Mirjam Offringa, in 2009 in Groningen, tijdens de Sinterklaasoptocht.

Een blik op het Sinterklaasfeest in de 21 eeuw

​

Ook ik heb al jaren mijn bedenkingen bij het Sinterklaas-feest. Los van de zwart geschminkte knecht, vond ik het al raar, dat je kinderen jarenlang in een zeer verbasterd en vooral zeer ouderwets verhaal laat geloven. 

Gefascineerd door de gelovige en angstige en de niet gelovige, opstandige blikken van wachtende kinderen, fotografeerde ik deze in 2009. Tijdens de optocht van Sinterklaas in Groningen. Zie hierboven.

​

​

Een blik op de 21e eeuw met een bril van de 21e eeuw

En wellicht klopt het dat roetzwart geschminkte mannen vanuit een hele andere traditie zijn samengevoegd met de Turks-Griekse Sint Nicolaas. Zo schreef Arnold-Jan Scheer op 2 november jl. in HP de Tijd, dat hij soortgelijke verschijningen, lijkend op zwarte piet, was tegengekomen bij een ander ritueel in Zwitserland, Italië en zelfs in Nederland. Een traditie, waarbij mannen het gezicht helemaal zwart hadden geschminkt met een mengsel van olie en roet en op 5 december na zonsondergang de straat opgaan. Om mensen angst aan te jagen. Vrouwen worden gegrepen en ook zwart geschminkt. Dit zou geluk brengen en vruchtbaarheid. Zie de video hieronder:

Het is dus niet raar dat, wanneer ze in Nederland dan ineens besluiten om de knecht een pruik met zwarte krulletjes op te zetten, gouden oorringen te geven en rode lippen te schminken, dat die verschijning dan meer doet denken aan een negroïde persoon. En omdat het ineens een knecht is, ipv een autonoom persoon, lijkt hij tot slaaf gemaakt.

​

Of de Bisschop van Myra nu wel of niet echt bestaan heeft en hoe zwarte Piet het Sinterklaas-verhaal nu wel of niet is binnen geslopen. Misschien doet het er niet meer toe.

​

Waar het om gaat is dat tradities door de jaren worden aangepast. Net als de mode. Mannen dragen in de 21e eeuw geen bolhoeden meer, omdat ze het niet meer vinden passen in de tijd. De staf, meiter en tuniek van Sint Nicolaas, maar ook de outfit van Zwarte Piet, zijn niet meer van deze tijd.

​

​

Het wordt tijd voor een nieuwe traditie

Zullen we gewoon helemaal afscheid nemen van deze, deels op religie en misschien deels op oude en rare rituelen gebaseerde, traditie? 

Veel kunstenaars zitten vanwege Corona thuis of hebben minder werk. Laat kunstenaars daarom een nieuwe traditie verzinnen, die past bij de trend, ontwikkelingen en tijdsgeest van de 21e eeuw.

In 2016 had ik zelf al eens een alternatief verhaal bedacht. Het verhaal van Sint & Klaas. Je leest het hier >>

​

Leuk?

Heb jij ook een goed idee? Laat het me weten!

Laten we daarna dan eindelijk weer eens ècht feest vieren.

​

​

#kunst #kunsteducatie #kijkennaarbeeld #mediawijsheid

Broninformatie:

​

• NEMO Kennislink. "De geschiedenis van Sint-Nicolaas". Datum van publicatie: 4 december 2008. Auteur: Paul Faber. 

• NEMO Kennislink " Het moderne Sinterklaasfeest". Datum van publicatie: 4 december 2008. Auteur: Paul Faber.

• Het Meertens instituut. "Sinterklaas". Datum van publicatie onbekend. Zo ook de auteur.

• Eugenie Boer-Dirks "Nieuw licht op Zwarte Piet. Een kunsthistorisch antwoord op de vraag naar de herkomst van Zwarte Piet" Het Volkskundig Bulletin 19. Jaar van publicatie: 1993. Bladzijde 1-35.

• Het Parool " Sinterklaas is chocoladebruin, net als Piet". Datum van publicatie: 14 november 2015. Auteurs: Berber Paarlberg en Gert Nieveld.

• "Het Slimme Onbewuste. Denken met gevoel". Auteur: Ap Dijksterhuis. Uitgeverij Bert Bakker. Jaar van uitgave: 2008.Met name blz. 164 en 165.

• Afbleeldingen gevonden via WikiPedia.

• HP de Tijd "Zwarte Piet was nooit een slaaf', door Arnold-Jan Scheer, 2 november 2020.