Meer dan honderd wereldleiders hebben op de klimaattop van Glasgow toegezegd vóór 2030 een einde te maken aan de wereldwijde ontbossing, lees ik in de app van de NOS. Maar, zijn ze hiermee niet veel te laat? De expositie "Save the Forest", dat nu te zien is in museum het Valkhof in Nijmegen, doet vermoeden van wel.
Joseph Beuys
Vijftig jaren geleden vroeg de Duitse Kunstenaar Joseph Beuys al aandacht voor de massale houtkap. Onder het motto "Rettet den Wald" trok hij in 1971 ten strijde tegen de aantasting van het Düsseldorfse Grafenberger Bos.
Met dit soort acties wilde Beuys de maatschappij wakker schudden. "Een jaar na zijn bomenactie kwam het milieu definitief op de politieke agenda te staan, toen de club van Rome een rapport publiceerde dat waarschuwde voor wereldwijde uitputting van natuurlijke hulpbronnen. Beuys zou als antroposoof vaker het internationale toneel van grote kunsttentoonstellingen opzoeken om aandacht voor de natuur af te dwingen" lees ik op een van de vele kartonnen bordjes op deze expositie. Het een en ander wordt geïllustreerd met foto's van Dieter Schwerdtle en met veel filmfragmenten. Een klein tipje van de sluier:
Op twee beeldschermen zijn filmfragmenten te zien. Op het ene beeldscherm vooral momenten van Beuys' performances in de jaren '70 en '80, op het andere beeldscherm interviews met omwonenden van de Friedrichsplatz in Kassel (lees meer hierover bij het hoofdstukje over '7000 eiken'). Maar de voice-overs en uitspraken van geïnterviewden zijn bij beide Televisieschermen helaas niet te verstaan. Het geluid staat te zacht, bijna uit. Aan koptelefoons hebben de curatoren blijkbaar evenmin gedacht.
De documentaire over Beuys, die zo'n vier jaren geleden in de Nederlandse bioscopen te zien was, is een enorme aanrader voor mensen die door dit gemis teleurgesteld raken. Een trailer van die docu vind je hieronder:
En gelukkig hebben we tegenwoordig het Internet zodat we veel inspiratie online terug kunnen vinden. Wie googelt komt ook veel video's tegen die fans van Buys zelf hebben gepost, zoals deze:
7000 eiken
Een nog veel grotere bomenactie volgde dan ook elf jaren later. In 1982 plantte Joseph Beuys illustratief de eerste van 7000 eiken voor museum Fridericianum, op de Friedrichsplatz, in Kassel, als start van het project '7000 eichen'. Naast deze eik werd een, ca. 1 meter hoge, zeshoekige stenen (Basalt) pilaar geplaatst. De eik zou deze pilaar na verloop van jaren zichtbaar overstijgen. Zoals straks ook bij de volgende 6999, nog te planten, eiken het geval zou zijn. 6999 pilaren legde hij daarom vast klaar op het plein, om voorbijgangers hiertoe uit te nodigen.
Beuys bedacht het concept ter ere van de zevende Documenta in Kassel, een eens in de vijf jaar terugkerende kunstmanifestatie in deze stad. Omwonenden van het museum waren niet blij met hun nieuwe uitzicht. Een grote berg met 6999 stenen pilaren vonden ze maar een lelijk gezicht (zie foto hieronder). Maar het was juist bedoeld als provocatie èn uitnodiging om deze 'troep' zelf op te ruimen. Zo kon je voor 118 Duitse Marken een stenen pilaar weghalen. De bedoeling was hiervoor zelf een nieuwe bestemming te regelen en daarnaast ook zelf een nieuwe eik te planten. Beuys wilde de maatschappij in beweging krijgen en verantwoordelijker maken.
Het is 'm gelukt. In 1987 werd de laatste pilaar opgehaald en de laatste eik voor dit project geplant. Door zijn eigen zoon, Wenzel. Een jaar na het overlijden van zijn vader.
Wereldwijde navolging
Dit 'out of the box' bedachte concept van Beuys werd zelfs wereldwijd gevolgd. Wie nu in New York, Kassel of een andere plek een hoge eik ziet staan, vergezeld door een veel kleinere stenen pilaar, weet nu dat de boom is verbonden met het project '7000 Eichen' van Joseph Beuys.
Andy Warhol
In de video hieronder zie je hoe een New Yorker de lange rij met hoge eiken, vergezeld door basalten pilaren aan 22nd street in New York filmde. Het zou me niet verbazen als Andy Warhol hierbij betrokken is geweest destijds. Het waren vrienden en collega's. In 1985 werkte hij nog samen met Beuys aan het Global-Art-Fusion project. Warhol overleed in 1987, het jaar waarin de laatste eik werd gepland en een half jaar na het overlijden van Beuys.
Rudi Fuchs
Op een van de foto's hierboven staat volgens de 'redactie van het museum' ook Rudi Fuchs afgebeeld, al herken ik hem zelf niet. In 2015 schreef hij over het project ' 7000 Eiken' nog een artikel in de Groene Amsterdammer. Klik op de knop hieronder om het te lezen:
Mooi geformuleerd in dit artikel van Fuchs is bijvoorbeeld het volgende:
" In kunst wordt het onvoorstelbare uiteindelijk werkelijkheid. Dat kan duren – een paar honderd jaar voor de eiken volgroeid zijn. Maar er is in de kunst altijd een indrukwekkend geduld en geloof aanwezig. Kunst is model en leidraad om het onmogelijke verder te denken".
En zo werd het uiteindelijk mogelijk dat ook de rest van de wereld in actie kwam. Al is het pas veertig jaren later. En is in de tussentijd de vervuiling en houtkap enorm toegenomen.
Berlinde De Bruyckere
"Iewh!!!" roept een kind angstig, ik schat haar een jaar of zeven jaar jong. Ze loopt daarom niet verder en staat op veilige afstand van het beeld "Cripplewood 1" gemaakt in 2013 door de kunstenaar Berlinde De Bruyckere. Het kreupelhout valt inderdaad als eerste op. Het is bewerkt met epoxy en was, wat het hout een zeer griezelig karakter geeft. Het hout is nu werkelijk 'kreupel' en rond een grote, zware stalen buis vastgebonden. Alsof dit hout gered moeten worden van verdere vernietiging. De buis dient hier als brancard.
De stalen buis zelf lijkt symbool te staan voor de vernietigende industrie of nieuwbouw, waarvoor bomen plaats moeten maken. En de bewerking van het hout zorgt voor de associatie met de botten en pezen van de mens. Alsof de kunstenaar ons duidelijk wil maken dat we met de natuur zijn verbonden.
En inderdaad, bekijk de takken van de boom maar eens goed. De bast heeft de structuur van onze huid en de vorm van de takken en bladeren volgen onze dijen, knieën, voeten en tenen. En heb je wel eens een dwarsdoorsnede van een long bekeken? Je kijkt dan naar een boom die op z'n kop hangt. En zo ademen wij ook zuurstof in en uit. Maar de bomen zijn functioneler. Zij schonen de lucht en nemen Co2 op. Juist diezelfde bomen worden wereldwijd gekapt. Een van de grootste oorzaken van het klimaatprobleem nu.
Dit huiveringwekkende beeld van Bruyckere is het eerste beeld dat je tegenkomt na wat foto's en filmbeelden van Beuys. Het is indrukwekkend genoeg om het ontbrekende geluid bij de filmfragmenten van Beuys meteen goed te maken. Bruyckere bezorgt de bezoeker kippenvel.
Daarna zijn er veel meer indrukwekkende sculpturen en kunstwerken te zien, maar deze raakt je tot op het bot en in je maag.
Guiseppe Penone & Aron Demetz
"Er is een verwantschap tussen groeipatronen in de natuur en ons lichaam. De natuur weerspiegelt de vorm van de mens en toont wat wij zijn. Wij zijn natuur. We zijn niet belangrijker dan een boomblaadje. Ookal denken we dat wij daarboven staan".
Lees ik op een van de borden. Het blijkt een uitspraak te zijn van kunstenaar Guiseppe Penone. Zijn sculptuur illustreert dit. Google zijn naam en op 'afbeeldingen' en je vindt op het Internet veel meer fascinerende voorbeelden.
De sculptuur van Aron Demetz illustreert deze tekst eveneens op deze expositie. In het beeld, getiteld 'Heimat' (2010, zie foto hieronder) lijken de wortels van de boom de mens te overleven. De mensfiguur is verbrand:
Eva Jospin
Complete bossen worden gekapt om plaats te maken voor landbouw of industrie. Maar er worden ook bomen gekapt vanwege de vraag naar hout. Met hout isoleren wij woningen, warmen wij ons bij het haardvuur en maken wij o.a. papier en karton.
Karton leek Eva Jospin blijkbaar een interessant materiaal om te gaan gebruiken voor een kunstwerk dat eveneens ingaat op het vernietigen van onze natuur. Zo brengt zij dit verpakkingsmateriaal terug naar haar natuurlijke vorm en bron.
Je vindt op deze expositie twee fascinerende kunstwerken van haar: "Herbes" (Frans woord voor 'Kruiden'), gemaakt in 2015 en "Stratification" (gelaagdheid), gemaakt in 2019:
Marinus Boezem
Marinus Boezem, inmiddels 87 jaren jong en een van grondleggers van de conceptuele kunst in Nederland, was vooral actief in de jaren '50 t/m de jaren '80. Maar de laatste jaren duikt zijn werk ineens weer op in tentoonstellingen. Op dit moment exposeert hij zelfs met een solo-tentoonstelling in museum Kröller Muller (nog te zien tot en met 14 november 2021), waarin een overzicht te zien is van zijn bedachte concepten uit die tijd. Die ideeën liet hij pas uitvoeren, wanneer er belangstelling voor was (en er voor werd betaald waarschijnlijk). Tot die tijd beperkte het concept zich tot een schets en wat aantekeningen op papier. Niet voor niets werd hij door velen een 'ideeënkunstenaar' genoemd.
Een idee dat ontbreekt in museum Kröller Muller, maar wel te zien is op deze expositie is zijn concept voor "De Groene Kathedraal" uit 1987. Net als bij het concept '7000 Eiken' van Joseph Beuys, duurde het enkele jaren voordat het resultaat van dit idee echt zichtbaar werd. Zo werden nabij Almere in 1987 178 Italiaanse populieren gepland, in de vorm van de Kathedraal van Reims en waren deze bomen mooi volgroeid in 1996. Een fascinerend gezicht, wanneer je dit van bovenaf bekijkt. Parallel aan deze 'groene kathedraal' liet hij de omtrek van de kathedraal juist uitsparen, in een bos van eiken en beuken in plaats van polulieren.
Klik op deze knop om de video te bekijken van Land Art Flevoland, waarin je mee kunt vliegen over deze landschapskunst:
Het concept doet mij er persoonlijk aan denken, dat de mens de natuur teveel naar zijn hand wilde zetten. En dat dit uiteindelijk ten koste is gegaan van die natuur. Land en vee moesten zich aanpassen aan de wensen van de boer. Gemeentes zijn nog altijd continue bezig met de herstructurering van de infrastructuur. En architecten denken te snel en teveel direct vanuit stenen en gebouwen, in plaats vanuit de omringende natuur.
Dat Boezem hier koos voor de vorm van een Kathedraal lijkt ook veelzeggend. Want vindt je het goddelijke niet juist in de natuur? In plaats van tussen vier muren?
Voor meer achtergrondartikelen en video's over dit project, kun je op deze groene knop klikken:
Fleur van den Berg, Uyra Sodoma, Erik Odijk, Abel Rodriquez en Melanie Bonajo
Naast de hiervoor besproken concepten, foto's en sculpturen is er nog een sculptuur te zien van Fleur van den Berg, zijn er indrukwekkende tekeningen op groots formaat van Erik Odijk, maar ook tekeningen van Abel Rodriquez en registraties van performances van Melanie Bonajo (zie ter illustratie de eerste vijf videostills hieronder) en Uyra Sodoma (zie de laatste foto van de zes hieronder) te zien.
Cool collection II, Omina
"Ieeewwhh!! Wat eng!!!!" hoor ik opnieuw. Blijkbaar loop ik in hetzelfde tempo als het zevenjarige kind. Nietsvermoedend zijn we nu ineens op de expositie 'Cool Collection II, Omina" aangekomen.
Hier ontdek ik dat niet alleen de tentoonstelling "Save the Forrest!" een goede reden is om museum het Valkhof in Nijmegen te bezoeken.
Want nu sta ik ineens voor een angstaanjagend 'rariteitenkabinet' vol bijzondere sculpturen, gemaakt door kunstenaar Folkert de Jong.
De sculpturen gaan een relatie aan met archeologische vondsten, met name uit de Romeinse tijd, opgegraven in Nijmegen en omgeving, die Folkert zelf heeft uitgezocht vanuit het depot, lees ik op een van de borden.
Bezoek daarna ook de afdeling met archeologische vondsten in dit museum, zodat je steeds meer verbanden kunt zien of zelf verhalen kunt vormen.
Wil je meer informatie over de tentoonstelling "Cool Collection II, Omina" van Folkert de Jong, gemaakt in samenwerking met de curatoren Melchior Jaspers en Renee Schuiten-Kniepstra? Kijk dan op het Instagram-account "Kijktips Kunst&Cultuur" en volg me daar voor meer nieuws. Klik op de knop hieronder om foto's te bekijken:
Uiteraard is in museum het Valkhof nog zoveel meer te zien en lezen, dan ik hier kan schetsen. En niet alleen het museum, ook de stad Nijmegen zelf is een bezoek waard. Een traktatie is direct al de oude vestingsmuur, die je van bovenaf aan je linkerhand kunt bekijken, zodra je richting het museum loopt en een oude, nog net niet helemaal afgebroken kapel in het Valkhofpark, die op sommige plekken nog leunt op Romeinse pilaren. Fascinerend! (zie foto hieronder).
Op Wikipedia lees ik hierover het volgende:
"Dit restant van de Sint-Maartenskapel toont tevens een overblijfsel van het Valkhof, een paleis dat in 1155 door keizer Frederik Barbarossa is herbouwd. Het bevat verschillende bouwstijlen uit de Romeinse en Karolingische tijd".
Noteer een bezoek aan de stad Nijmegen en museum het Valkhof dus maar gauw in je agenda. En zegt het voort, zegt het voort! De expositie 'Save the Forrest' is nog t/m 5 december 2021 te zien!
Comments